Opis
Jednym z głównych przesłań wypływających z Biblii odnośnie znaczenia chrztu są m.in. słowa Ewangelistów, którzy zapisali m.in., że jeśli się ktoś nie narodzi z wody i Ducha, nie może wejść do Królestwa Bożego (J 3,5), a kto uwierzy i przyjmie chrzest będzie zbawiony (Mk 16,16). Sakrament chrztu, jak mówił św. Mateusz Ewangelista otwierał bramy królestwa Bożego (Mat 28, 19). Dla wiernych był i jest on włączeniem – zanurzeniem… w śmierć i zmartwychwstanie Jezusa Chrystusa (Rz 6, 3-4; Kol 2, 12), a przez owo symboliczne zanurzenie w wodzie i powstanie, dawał on odrodzenie w życiu łaski, jak Pan Jezus zapowiedział Nikodemowi (J 3, 3-10), a jednocześnie był „wyzwolenie[m] z grzechu pierworodnego przez co nowo ochrzczony [stawał się] członkiem Kościoła – Ciała Mistycznego”. Chrześcijański krąg kulturowy formował się etapami, nabierając dosyć dużej dynamiki od ok. IV-V wieku, aby ostatecznego kształtu nabrać ok. X wieku n.e. W X wieku Europę odkrywano „na nowo” (ryc. 1). Poszczególne społeczeństwa żyjące na jej terytorium zaczęły bliżej poznawać wartości i idee nowo proponowanej i przyjmowanej wiary. Był to proces bardzo dynamiczny i niełatwy. Wielokrotnie był on bowiem związany z użyciem „miecza”, aktualnymi konfiguracjami i zależnościami politycznymi, prestiżem „pogan” na dworach chrześcijańskich itp. Mimo wieloletniej dyskusji różnych problemów z tym związanych, publikowanych najczęściej w rozproszonych, nie zawsze zauważanych przez historyków różnych specjalności wydawnictwach, wiele kwestii ciągle nie rozwiązano. Mając na względzie potrzebę podsumowania dotychczasowych badań Muzeum Pierwszych Piastów na Lednicy oraz Kolegium Europejskie UAM w Gnieźnie postanowiły zorganizować dyskusję na ten temat. W jej ramach wybitni znawcy problemu mieli na nowo przyjrzeć się dokonaniom nauki zajmującej się tą problematyką, aby sprawdzić na ile zdołano odpowiedzieć na pytania nurtujące dotychczas świat nauki, czego jeszcze nie wiemy i w jakim kierunku powinny pójść nasze dalsze badania. Ze względu na zakres merytoryczny i chronologiczny tych zagadnień ową dyskusję podzielono na trzy wielkie zagadnienia, które miały być przedmiotem dyskusji w trakcie trzech kolejnych konferencji. Pierwsza z nich odbyła się w 2012 roku i została poświęcona zagadnieniom związanym z Bitwą przy Moście Mulwijskim i jej konsekwencjom, co w wyniku różnych procesów doprowadziło do wejścia religii chrześcijańskiej w szeroką przestrzeń Europy. W czasie drugiej sesji, która miała miejsce w 2013 roku, dyskusję poświęcono Liturgii i teologii chrztu od starożytności chrześcijańskiej do czasów nowożytnych – zagadnieniom szczególnie ważnym dla pełniejszego zrozumienia dynamicznego obrazu historycznych przemian związanych z chrystianizacją Europy i jej charakterem. Trzeci cykl dyskusji nad tymi zagadnieniami odbył się w 2014 roku i został poświęcony Miejscom chrztów, urządzeniom baptyzmalnym i ceremoniałowi chrzcielnemu od starożytności chrześcijańskiej do Soboru Trydenckiego. Wyniki tych dyskusji prezentujemy właśnie w niniejszym tomie. Poprzez pogłębioną analizę źródeł pisanych i materialnych, ukazujących szerokie spektrum przykładów różnego rodzaju zmieniających się nieco w czasie rytuałów chrzcielnych i urządzeń chrzcielnych w kompleksach książęcych i królewskich odnotowanych we wszystkich częściach Orbis Christianum, w ujęciu zarówno chronologicznym, jak i terytorialnym, starano się jakby z „lotu ptaka” ukazać wiele aspektów zjawisk związanych z ugruntowywaniem się religii chrześcijańskiej, przede wszystkim w przestrzeni średniowiecznej, ale także nowożytnej Europy. Cześć z publikowanych w niniejszym tomie artykułów dotyczy badań archeologicznych prowadzonych w miejscach związanych z początkami polskiej państwowości, w których odkryte zostały urządzenia interpretowane (przynajmniej przez pewien czas) jako możliwe miejsca chrztu (Ostrów Lednicki, Ostrów Tumski w Poznaniu, Wawel, Wiślica). Kolejne teksty dotyczą strony liturgicznej i samego obrzędu chrztu w różnych epokach (od starożytności chrześcijańskiej do czasów współczesnych) w oparciu o różnorodne źródła pisane zarówno obce, jak i polskie – kościelne (m.in. sakramentarze, pontyfikały) i świeckie (kroniki, listy). Mamy nadzieję, że tom, który oddajemy do rąk Czytelnika, wraz z jego dwoma poprzednikami, będzie stanowił ważne miejsce w historiografii polskiej i europejskiej dla pełniejszego zrozumienia wielowątkowych, nieraz trudnych do interpretacji, zjawisk związanych z rozprzestrzenianiem, ugruntowywaniem się wiary chrześcijańskiej i jej wpływu na różne aspekty zjawisk kulturowych na kontynencie europejskim i wielu przestrzeni wchodzących w jego skład. Żywimy też nadzieję, że przedstawione tu głosy znakomitych znawców problemu staną się punktem wyjścia do dalszych interdyscyplinarnych badań analitycznych, prowadzących do coraz bardziej wiarygodnych opracowań syntetyzujących.
Spis treści spis-miejsca-chrztow
